Fotografie in mensentaal: de software

Dit is de vijfde en laatste aflevering in de reeks ‘Fotografie in mensentaal’. In 5 artikels vertel ik meer over de body, de lens, de flitser, de accessoires en de software die bij fotografie komen kijken. Lees meer in de proloog. Morgen volgt een epiloog.

Photoshop regelaartjesNu hebben we al die fijne uitrusting die ons moet helpen om optimale foto’s te trekken, maar dan nog loopt het af en toe eens mis.

Een foto is te donker, te licht, de kleuren zitten niet goed, of misschien willen we gewoon een andere uitsnede of een heuse collage maken?

Fotobewerkingsprogramma’s als Photoshop kunnen het allemaal voor ons doen, mits de nodige handigheid. Bovendien willen we onze digitale foto’s graag bijhouden in digitale fotoboeken, want al die losse bestanden op de harde schijf, dat wordt toch maar een rommeltje. Dat kan met bijgeleverde programma’s die je bij je camera krijgt, maar dat kan ook met gespecialiseerde software als Photoshop Elements en Picasa. Of misschien upload je je foto’s liever naar diensten als Flickr? En foto’s naar afdrukcentrales sturen, om ze te laten afmaken, hoe zit dat?

Dat vraagt om een overzichtje!

Beheerprogramma’s

Digitale foto’s zijn bestandjes op je geheugenkaartje, die later op je harde schijf belanden. Je kan ze eventueel op een CD’tje of een DVD’tje branden, of laten afmaken en in een fotoboek plakken, maar vroeg of laat dringt zich een klasseersysteem voor die bestanden op. Duizenden foto’s in mapjes op je harde schijf laten staan, is naar orde toe geen optie.

Gelukkig bestaan er heel wat programma’s die je kunnen helpen bij deze taak. Fotobeheerprogramma’s hebben als taak om een catalogus bij te houden van je digitale beelden, waar je makkelijk in kan zoeken. De foto’s zijn doorzoekbaar op datum, maar ook volgens sets waarin ze geordend zijn, of volgens tags, toegekende trefwoorden. Als ik bv. aan alle foto’s waar mijn vrouw op staat de tag ‘Eveline’ toeken, is een overzicht van alle foto’s met Eveline maar een klik ver. Wil ik alle foto’s waar we samen op staan, dan doe ik een zoekactie van alle foto’s met de tag ‘Eveline’ én de tag ‘Karel’.

Voor dit soort catalogering krijg je vaak een programma bij je digitale camera geleverd. Nikon bv. levert PictureProject bij. Er zijn ook gratis alternatieven, zoals Google Picasa (zie verder). Ikzelf opteer voor de Organizer uit het betalende Photoshop Elements, omwille van de nauwe samenwerking met grote broer Photoshop.

Photoshop Elements

Photoshop ElementsPhotoshop Elements is ondertussen aan zijn vijfde versie toe. Het programma begon indertijd als klein, eenvoudig en goedkoop broertje van Photoshop, het professionele beeldverwerkingsprogramma.
Daarnaast was er als catalogus-software van Adobe het programma Photoshop Album beschikbaar.

Sinds versie 3 van Photoshop Elements zijn beide programma’s samengesmolten. De kleine Photoshop is de Editor van het programma, en bevat alle basisfunctionaliteit die nodig is om foto’s te bewerken, dikwijls verstopt achter gebruiksvriendelijke wizards. De Organizer dan is de verderzetting van Photoshop Album, en dat is wat ons hier interesseert.

De interface van Photoshop Elements

In het programma kan je duizenden foto’s opslaan in één of meerdere catalogussen. De foto’s kan je volledig op je scherm laten zien, of als thumbnails (van regelbare grootte). Je kan aan elke foto een onbeperkt aantal tags toekennen. Die tags kunnen in groepen georganiseerd zijn. Het is ook mogelijk om foto’s in collecties te organiseren: bv. alle foto’s van een bepaalde reis zitten in een digitaal albumpje samen.

Je kan zoeken op basis van een tijdslijn, op basis van trefwoorden, of op basis van gelijkenissen tussen foto’s. Voorts kan je een slideshow aanmaken, een filmpje, een PDF-show, een video-CD of een webgallerij. Je kan foto’s ook geotaggen: aanduiden op welke GPS-coördinaten ze getrokken zijn.

Wat voor mij het interessantst is, is dat je vanuit het programma naadloos een foto kan overbrengen naar de Editor of naar de echte Photoshop. Van daaruit kan je dan allerlei aanpassingen aanbrengen, en de aangepaste foto wordt dan in een Version set met de originele foto bewaard: je houdt de originele foto, maar je ziet standaard in Elements enkel de bewerkte versie. De originele is echter niet verloren.

Op gelijkaardige manier kan je foto’s bijhouden in stacks: een stapel fotootjes die op elkaar gelijken, maar waarvan je slechts één foto in je catalogus wil zien.

Meer informatie over Photoshop Elements vind je bij Adobe.

Google Picasa

Picasa is een gelijkaardig progamma, dat enkele jaren geleden werd overgekocht door Google. Ook met Picasa kan je je foto’s organiseren, trefwoorden toekennen, slideshows maken en de foto’s exporteren.

Google Picasa

Picasa is gratis te downloaden bij Google.

Bewerkingsprogramma’s

Naast een goed beheerprogramma is een goed bewerkingsprogramma onontbeerlijk, om kleine schoonheidsfoutjes in foto’s te retoucheren, om foto’s bij te snijden, om kleuren te corrigeren, om collages te maken, om tekstjes op foto’s te plaatsen, …

Er is een hele resem programma’s op de markt binnen deze categorie, maar de bekendste is Adobe Photoshop. En kijk, ik ga eerlijk zijn: ik ben totaal niet onpartijdig. Ik ben namelijk verslingerd aan het programma, ik werk er mee sinds versie 4, en wil van geen alternatieven weten. Toch zijn er een aantal zeer degelijke: bijvoorbeeld het eveneens betalende Paint Shop Pro en het gratis open-source-programma The GIMP om er maar twee te noemen.

Photoshop is een ongelofelijk krachtig programma, en gaat al jaren en jaren mee. Het programma is ondertussen aan zijn negende versie toe (Photoshop CS2) en versie 10 (Photoshop CS3) is in aantocht, en belooft weer een hoop fijne vernieuwingen. Ik hou van de enorme kracht van het programma, en het grote gebruiksgemak als je weet wat je doet.

Maar! Photoshop is geen gemakkelijk programma. Verre van. De zeer uitgebreide functionaliteit en de onbeperkte mogelijkheden zorgen dat het programma een steile leercurve heeft. Ik geef zelf een cursus Photoshop, en krijg op vier halve dagen maar nipt de mogelijkheden zeer basic uitgelegd. Bezin dus eer je begint te werken met een krachtig, maar peperduur en complex programma als Photoshop.

Veel eenvoudiger, en pakken goedkoper, is dan het kleinere broertje Photoshop Elements. In deze versie is de functionaliteit beperkt tot wat noodzakelijk is voor de hobbyist, en alles zit netjes verpakt in overzichtelijke menu’s en gebruiksvriendelijke wizards. Iets te simpel voor krachtige gebruikers, maar zeker een aanrader voor beginners!

Bewerkingen

Wat kan je nu allemaal met zo’n programma als Photoshop? Véél! Een beeld zegt meer dan duizend woorden, dus bekijk onderstaande foto:

Op het eerste zicht is deze foto rijp voor de vuilbak. Er is vanàlles mis mee: er zit een serieuze lensvervorming op (opbollend), de foto is te blauwig, veel te donker, het kastje staat scheef en in perspectief, er zit een vlek op de muur en op het kastje, er liggen storende telefoonboeken naast en er staat een asbak op het kastje.

Het is echter verbazend hoeveel verborgen informatie er in een digitaal beeldbestand schuilt. Informatie die we met het blote oog niet kunnen zien, maar die we er met een programma wel kunnen uithalen, zoals de kleurschakeringen in het kastje. Met een goed programma en goede vaardigheden kunnen we van bovenstaande foto onderstaand resultaat bekomen:

Beter, niet? De kleuren zijn opgekuist, de vervormingen rechtgetrokken, de vlekken geretoucheerd, en de storende voorwerpen verwijderd.

Hieronder een kleine opsomming van de belangrijkste beeldverwerkingsmogelijkheden – een grote opsomming valt buiten de scope van deze artikelenreeks.

Retoucheren

Met een beelverwerkingsprogramma als Photoshop is het een makkie om vlekjes van foto’s te verwijderen, schrammetjes van oude foto’s op te kuisen, storende objecten uit het beeld te verwijderen, …

Hieronder bv. een foto die op een minuut tijd met de Healing Brush uit Photoshop drastisch verbeterd werd.

Bijsnijden / Croppen

Het is belangrijk een goede compositie te maken in de zoeker van je camera op het moment dat je een foto trekt, maar als je twijfelt, neem je beeld dan te ruim. Je kan achteraf nog steeds de foto bijsnijden op het juiste formaat, of bv. van een landscape foto (liggend) een portrait foto (rechtopstaand) maken, of omgekeerd.

Perspectief

Beeldverwerkingsprogramma’s als Photoshop laten toe om perspectiefcorrecties uit te voeren. Wanneer je een gebouw bv. vanuit kikvorsperspectief trekt, lopen de rechte lijnen van de muren naar een punt naar boven toe. Dit kan je corrigeren – zie bv. onderstaande foto van de Sint-Jan-de-Doperkerk in het Groot Begijnhof in Leuven: links de getrokken foto, rechts de gecorrigeerde.

Witbalans

De witbalans bepaalt de kleurtemperatuur van een foto. Zonlicht geeft een heel ander licht dan TL-lampen, die op hun beurt een ander licht geven dan spotlicht. De witbalans geeft aan hoe wit eruit ziet bij een bepaalde kleurtemperatuur. Door de kleurtemperatuur op te trekken, wordt een foto warmer, geliger van kleur, door hem naar beneden te halen wordt hij kouder en blauwer.

Een ander voorbeeld die je hieronder bij ‘RAW-formaat’.

Shadow / Highlight

In de aflevering over flitsers vertelde ik reeds iets over invulflitsen, om iemand uit de schaduw te halen. Heb je toch een verkeerd belichte foto getrokken, dan kan je dit achteraf nog softwarematig rechttrekken met ingewikkelde functies als Curves of makkelijkere functies als Shadow / Highlight.

HDR

Een van de trendy technieken bij digitale fotografen is HDR. HDR staat voor High Dynamic Range en slaat op het het feit dat een foto veel meer informatie kan bevatten dan we met het blote ook kunnen zien. Fotograferen we bv. een persoon in de schaduw tegen een heldere achtergrond, dan moeten we kiezen of we onze belichting instellen op de persoon, of op de achtergrond. In het eerste geval zal de persoon goed belicht zijn, maar de achtergrond overbelicht, in het tweede geval zal de achtergrond ok zijn, maar de persoon onderbelicht.

HDR is een techniek om de overbelichte en onderbelichte versie van een foto samen te plakken tot één kunstmatige, goed belichte foto. En dat levert soms unheimliche, zeer spacy effecten op. Maar wel mooi om naar te kijken. Zie bv. onderstaande voorbeelden, van Flickr-fotograaf arianta.

HDR-voorbeelden
Enkele HDR-voorbeelden, genomen uit de HDR-set van Flickr-gebruiker arianta
(creative commons licentie)

HDR-beelden kunnen aangemaakt worden met Photoshop, of met gespecialiseerde programma’s als Photomatix Pro. Het is echter een moeilijk en steil leerproces.

Meer uitleg over HDR vind je op Wikipedia. Meer HDR-voorbeelden staan op Flickr.

Lens blur

In de aflevering over lenzen, kon je al lezen over scherptediepte. Een foto kan een grote scherptediepte hebben, waarbij alles scherp is, of een beperkte scherptediepte, waarbij enkel het onderwerp scherp is, en de rest wazig. Die laatste vorm wordt vaak als artistiek ervaren.

Heb je een scherpe foto, en wil je achteraf nog scherpte-ondiepte toevoegen? Dat kan, met filters als Lens Blur binnen Photoshop.

Panorama-foto’s

Wanneer je een heel breed uitzicht wil trekken, doe je dit soms in meerdere foto’s. Als die foto’s mooi op één lijn liggen (dat kan met behulp van een statief, of soms met speciale Panorama Assist functies op de camera), kan je die achteraf samenplakken tot één panorama. Dit kan met speciale software, zoals Panorama Maker, maar dat kan ook met recente versies van Photoshop.

Panorama (klik voor vergroting)
Panorama van het Lac Léman, gezien vanuit Lausanne

RAW-formaat

Eén van de troeven van digitale reflexcamera’s, is dat ze toelaten foto’s te trekken in het RAW-formaat. Maar wat is nu dat RAW-formaat?

RAW foto’s zijn bestanden die de ruwe data bevatten die door de beeldsensor worden opgevangen. Een digitale camera bevat een beeldsensor, die beeldsensor krijgt een hoop lichtinformatie binnen, en die informatie wordt vervolgens door de camera verwerkt. Het resultaat is een JPG-bestandje, een bruikbare foto.

De RAW-variant van een foto is die ruwe beeldinformatie, zonder dat de camera er een bewerking op toegepast heeft. Het digitale negatiefje, het filmpje, van de foto, als het ware. Deze bestanden kunnen niet zomaar in eender welk programma bekeken worden, ze moeten eerst verwerkt worden (de taak die de camera anders deed) door een programma als Photoshop.

Het grote voordeel is echter dat je alle zuivere beeldinformatie krijgt, zonder dat er ook maar iets verwerkt is door de camera. Je kan m.a.w. met minimale moeite maximaal resultaat uit een foto krijgen.

Neem bv. onderstaande foto.

Deze foto werd genomen aan een te lage sluitertijd, of met een diafragma dat teveel gesloten is: het resultaat is een foto die te donker is. De belichting van deze foto kan kunstmatig in Photoshop opgetrokken worden, maar bij de verwerking van de RAW-data in Photoshop kunnen we de belichtingstijd makkelijk (zogezegd) optrekken. Het resultaat na het aanpassen van één schuifregelaartje (Exposure):

De foto is nu correct belicht, maar er scheelt nog iets met de witbalans: alles is te blauw. De witbalans kan echter heel eenvoudig aangepast worden met de schuifregelaar Color Temperature. Door de kleurtemperatuur te verhogen, opnieuw met één schuifregelaartje, krijgen we volgende foto:

Of: hoe ga ik in 2 eenvoudige stapjes van een mislukte naar een geslaagde foto, aan de hand van onderstaande schuifregelaartjes.

RAW-bestanden bieden een enorm krachtig arsenaal aan mogelijkheden, maar je moet je er een beetje thuis in voelen, en het vraagt per foto nog een extra stuk werk – een foto trekken eindigt niet met het drukken op de knop van de camera, maar vraagt nabewerking op de computer. Dit in tegenstelling tot een JPG-bestandje, dat klaar is voor gebruik, maar misschien niet altijd het gewenste resultaat biedt.

Je foto’s delen

Als je digitale foto’s trekt, en je steekt er moeite in, dan wil je die uiteraard niet voor jou alleen houden. Neen, je wil ermee naar buiten komen: ze aan vrienden tonen, ze op het web zetten, ze op een CD’tje branden, …

Er bestaan een aantal methodes om digitale foto’s te delen met andere mensen. Er zijn de klassieke webgallerijen, er is fotosharing via bv. Flickr, en je kan je foto’s laten afmaken.

Image galleries

Er bestaan verscheidene programmaatjes die je toelaten om een HTML-gallerij te maken. Wat je dan krijgt is een reeks webpagina’s die je foto’s showen, en een navigatie voorzien. Die webpagina’s laad je naar je webserver op, en je foto’s staan online.
Een beetje een ambachtelijke manier van werken, maar ze werkt nog steeds.

De meeste fotobeheerprogramma’s, zoals Adobe Photoshop Elements en Google Picasa, laten toe om dergelijke HTML-gallerijen te genereren, vaak in verschillende stijlen.

Ik heb zelf heel lang dergelijke gallerijen gebruikt. Tegenwoordig hou ik het liever bij een zelfgeschreven scriptje, of bij Flickr.

Flickr

Flickr.com is een online foto sharing site (van Yahoo), compleet volgens de nieuwste principes van het Web 2.0. Iedereen kan foto’s uploaden, en er tags aan toekennen. Aan de hand van die tags kan dan gezocht worden doorheen foto’s. Foto’s kunnen in sets georganiseerd zijn (een album dat je zelf bijhoudt) of in pools (een album dat foto’s van verschillende gebruikers rond hetzelfde thema bijhoudt) (bv. de groep ‘Leuven’). Je kan elkaars foto’s markeren als favorieten, en commentaar geven. Daarnaast kan je op allerlei manieren je foto’s sharen met elkaar.

Flickr-accounts zijn gratis voor basisfunctionaliteit, maar dan is het aantal foto’s en sets per gebruiker beperkt. Wil je meer mogelijkheden, dan betaal je 20 euro per jaar, en dan ben je een pro-gebruiker. Sinds oktober heb ik mezelf een pro-accountje aangeschaft.

Er bestaan heel wat manieren om je Flickr-foto’s te sharen. Een greep uit het aanbod:

Je foto’s laten afmaken

Een laatste mogelijkheid tenslotte om je foto’s te delen, is ze te laten afmaken op traditioneel fotopapier, of afgedrukt op een kalender of in een gebonden boekje.

Hiervoor is een hele resem afdrukcentrales beschikbaar tegenwoordig. Ik laat mijn foto’s persoonlijk altijd afmaken bij Delhaize, maar er is keuze te over.

Voor een zeer gedetailleerde vergelijking van fotolabo’s is deze link zeer interessant: http://www.marc-en-ciel.be/labotests.html. Hier krijg je een overzicht van een reeks labo’s, waar telkens dezelfde testfoto’s afgemaakt zijn, en vervolgens werden deze met gespecialiseerde machines gemeten.

Let op met afdrukcentrales, sommigen voeren automatische kleurcorrecties uit op je foto’s, goedbedoeld maar vaak met een ongewenst kleur-effect.

Dit was de laatste aflevering uit deze reeks. Morgen nog wat nabeschouwingen en nuttige links.

18 thoughts on “Fotografie in mensentaal: de software”

  1. Die HDR foto’s: wow! Bedankt voor de tutorials overigens, heel informatief voor newbs zoals mezelf. De D80 waarvan sprake in aflevering 1 staat ook op mijn verlanglijstje. Het plan is: eerst de lotto winnen. 🙂

  2. Hoe krijg ik een kader om mijn foto’s.
    Ik wil deze laten afdrukken in een album. Maar de kwaliteit van de kaders die kunnen worden aangebracht zijn van mindere kwaliteit.
    Ken jij een tool waarmee dit mogelijk is.

    Met vriendelijke groet,
    Jan

  3. Dat kan je uiteraard met Photoshop (alles kan met Photoshop), maar dan moet je al het een en het ander van het programma afweten.

    Grafische programma’s die echter op de gewone huis-tuin-en-keuken-gebruiker gericht zijn, zoals Adobe Photoshop Elements, hebben echter allerlei wizards en templates aan boord om kadertjes en allerlei fantasietjes op een foto te plaatsen…

  4. Beste Karel,

    Ik begin net een beetje aan de digatale (spiegel reflex) fotografie te ruiken. Ik sta op het punt een Nikon D40 te kopen. Jouw uitleg was zeer behulpzaam voor mij.

    Heel erg bedankt dat je jouw kennis hebt willen delen.

    Nog veel plezier met fotograferen.

    Rob H.

  5. Ik ben erg onder de indruk van de tijd die je in deze uitleg hebt gestoken als zoon van een fotgraaf ken ik wel iets van de termen maar toch heb ik veel opstoken van je uitleg.

    Bedankt

  6. Bjorn,

    Ik snap je vraag niet helemaal. Heb je het over de beeldsensor? Of over het diafragma?

    Een diafragma van f/2.3 is groter dan een van f/2.5. Althans theoretisch, want die getallen die je noemt komen in de praktijk niet voor.

    Lees er anders effe mijn stukje over lenzen op na.

  7. Fantastische uitleg, heb er veel van geleerd.
    Ben nu serieus beginnen twijfelen of ik nu de nikon D80 of d40x beide met de kitlens 18-135mm zal aanschaffen, m’n vingers tintelen om natuurfoto’s te gn nemen vooral vogels lijkt me het einde.
    morgen moet ik de knoop doorhakken en kan ik me m’n cameraatje gn kopen.

  8. Hoi,

    Het is al van een tijdje geleden, maar ik moet zeggen dat dit een zeer duidelijke uitleg is voor een leek (zoals ik :))

    Ik begin mn eerste stapjes te zetten in de Digitale (reflex)fotografie en ik heb hier al een pak bijgeleerd!!!

    Bedankt en ik zal je log zeker nog volgen!

  9. Wie kan mij vertellen hoe ik een html slideshow maak/genereer om (in te passen in eigen website) welke full screen in hoge resolutie afspeelt?

    Edwin

  10. Hey Karel,

    Geweldig goed idee die site van je.
    Heel erg bruikbare info. ik ben een absolute leek die op het punt staat te beginnen met reisfotografie en ik heb al ENORM veel bijgeleerd door jouw uiteenzettingen.
    Nu zit ik wel met een dilemma..
    Ik heb zal zitten kijken en vergelijken en nu twijfel ik tussen een aantal modellen
    De D3100 (heel recent modelletje)
    De D5000 (ongeveer zelfde prijsklasse)
    Of de D90 (Wel een heel ander prijskaartje maar naar ik hoor uitermate populair)

    Heb je hierin wat ervaring die je kan delen om mijn keuze te vergemakkelijken?
    Dit zou ik ten zeerste appreciëren.

    Mvg, J.

  11. Hallo, alvast bedankt voor de praktische tips. Ik heb zelf een Nikon D60. Het lukt met iet om mijn witbalans aan te passen op mijn foto’s. Is dit enkel mogelijk via een computerprogramma?
    Mvg valerie

  12. Tien jaar later is deze serie artikelen nog steeds leerzaam. Misschien niet ivm aanschafplannen omdat de tijd qua ontwikkeling niet stil heeft gestaan.
    Photoshop is inmiddels al aan een cloudversie toe. (cc) waarvoor heel veel videotutorials te vinden zijn. Vooral op youtube natuurlijk.
    Mijn favoriet is Phlearn (PhotoShop LEARN) van Aaron Nace. Spreekt erg snel (Amerikaans) maar dat went en hij is een absoltute crack. Heeft betaalde tutorials maar ook erg veel gratis. Meer dan honderd! Elk tien tot twintig minuten. Even googelenof zoeken op youtube en je vindt ze geheid.

Reageer!